• ขา-เท้า เดิน วิ่ง กระโดดขาคู่ ขาเดียว ไปข้างหน้าอย่างมั่นคง
• แขนแกว่งไกว ปีนป่ายอย่างคล่องแคล่ว
• มือกำ หยิบ จับ โยน ขว้าง อย่างแม่นยำ
• นิ้วมือทั้งสิบ หยิบ หนีบ กด ฉีก ตัด อย่างแข็งแรง

ข้อที่ 2 การช่วยเหลือตัวเองตามวัย (Self-care)

ใครหลาย ๆ คนคงชอบให้เด็กของเราเก่ง โดยเฉพาะเก่งการขีดเขียน อ่าน ก-ฮ ได้ แต่จะไม่มีประโยชน์เลย ถ้าเด็กกินข้าวเองไม่เป็น แต่งตัวเองไม่ได้ ฉะนั้นทักษะการช่วยเหลือตัวเองขั้นพื้นฐานที่เด็กปฐมวัยทุกคนควรทำได้ก่อนพ้นวัย 6 ปีขึ้นไป ได้แก่...

• หยิบจับอาหารเข้าปาก และใช้ช้อน-ส้อมได้ตามวัย
• ล้างหน้า แปรงฟัน อาบน้ำ แต่งตัว ติดกระดุม รูดซิป ตามวัย
• และการควบคุมการขับถ่ายเมื่อพร้อม

หลังจากทำกิจกรรมที่ให้เด็กได้ฝึกการช่วยเหลือตนเองแล้ว คุณครูสามารถใช้กิจกรรมในหนังสือเสริมประสบการณ์ 4 สาระ ให้เด็กฝึกฝนและทบทวนกระบวนการคิด อย่างเป็นลำดับขั้นตอน ฝึกทักษะการช่วยเหลือตัวเองขั้นพื้นฐานของเด็ก ๆ ซึ่งคุณครูสามารถประเมินผลการปฏิบัติกิจกรรมของเด็ก ๆ ได้จากแบบประเมินท้ายหน่วย

ข้อที่ 3 การควบคุมตนเอง (Self-regulation)

เมื่อร่างกายแข็งแรง และสามารถควบคุมร่างกายได้ เด็กจะเริ่มควบคุมการกระทำของตนเอง เด็กจะมีความมั่นใจที่จะเรียนรู้หรือลองทำสิ่งใหม่ ๆ และยังสามารถนำไปสู่การมีสมาธิจดจ่อตามวัยได้ในที่สุด

คุณครูสามารถหากิจกรรมเสริม ได้หลากหลายรูปแบบ อาทิ กิจกรรมเรียนรู้ทางดนตรี การให้เด็กได้เล่นเครื่องดนตรี จับ เขย่า เคาะหรือตี แล้วทำกิจกรรมร่วมกัน โดยครูสามารถกำหนดเงื่อนไข หรือกติกา อย่างการฟังเสียงเครื่องดนตรีที่ครูเคาะว่าครูเคาะกี่ครั้ง แล้วให้เด็กเคาะตามจังหวะหรือเคาะตามครั้งที่คุณครูตี เด็กจะได้พัฒนาทักษะทางสมอง (EF) ในการมีสมาธิจดจ่อ รู้จักยับยั้งชั่งใจในการรอคอย เป็นต้น

ข้อที่ 4 เรียนรู้ผ่านการเลียนแบบและลงมือทำ

การเรียนรู้ที่ดีที่สุดสำหรับเด็ก ๆ คือการได้ดูแม่แบบในชีวิตจริงและการสอนผ่านการลงมือปฏิบัติไปพร้อมกับการได้ลงมือทำกับคุณครู ไม่ใช่ผ่านการฟัง หรือ จากการดูในสื่อหน้าจอต่าง ๆ การได้ลงมือทำในชีวิตจริง เด็กจะมีสมาธิ และจดจ่อได้ดีกว่า

มักจะมีข้อเสียมากกว่าข้อดีที่ได้รับมา เนื่องจากสมองส่วนหน้า (Pre-frontal cortex) ของเด็กวัยนี้ยังเติบโตไม่เต็มที่ ซึ่งสมองส่วนนี้ควบคุมเรื่องของการควบคุมตัวเอง (Self-regulation) ส่งผลโดยตรงกับการควบคุมตัวเองในเด็ก ๆ ที่ยังไม่สมบูรณ์ ทำให้เด็กมีแนวโน้มจะติดหน้าจอได้มากกว่าผู้ใหญ่

ข้อที่ 5 ทักษะการสื่อสาร การพูดและการฟัง

เด็ก ๆ ควรเรียนรู้การสื่อสารอย่างเหมาะสม เช่นในสถานการณ์ที่เด็ก ๆ ทำอะไรไม่ได้ด้วยตนเอง เด็ก ๆ ต้องสามารถ “บอกความต้องการ” “บอกปฏิเสธ” และ “ขอความช่วยเหลือ” ได้

ส่วนในเรื่องของการฟัง เด็กวัย 2-3 ปีขึ้นไปควรเข้าใจคำสั่งอย่างง่าย 2 ขั้นตอนที่ไม่เกี่ยวกัน เช่น เอาบอลมาให้คุณครู ป้อนข้าวน้องตุ๊กตา อันไหนใหญ่ ใครอยู่ที่ไหน เป็นต้น หรือในเด็กวัย 4 ปี ต้องเริ่มมีเหตุผล เริ่มประนีประนอมกับเพื่อนได้

ข้อที่ 6 เรียนรู้เรื่องอารมณ์

เด็กปฐมวัย สามารถเริ่มเรียนรู้อารมณ์ขั้นพื้นฐาน ได้แก่ เศร้า ดีใจ เสียใจ หรือกลัว ได้ตั้งแต่เขาเริ่มสื่อสาร และจะเรียนรู้อารมณ์ต่าง ๆ ที่ละเอียดขึ้นในวัยต่อ ๆ มา ยิ่งเด็กได้เรียนรู้ว่า “ตนเองนั้นรู้สึกอย่างไรอยู่” จะนำไปสู่การเข้าใจตนเอง และการแสดงออกที่เหมาะสมกับวัยมากขึ้น

เราสามารถสอนเรื่องอารมณ์ผ่านการเล่านิทาน ผ่านการแสดงสีหน้า หรือ เล่นบทบาทสมมติ ช่วยให้เด็ก ๆ รู้จักและแสดงออกให้เหมาะสมกับสถานการณ์ต่าง ๆ

ข้อที่ 7 ความพยายามและไม่ยอมแพ้ต่ออุปสรรค

สุดท้ายแม้เด็กจะเรียนรู้ได้เร็ว แต่ถ้าเจออุปสรรค แล้วไม่สามารถข้ามผ่านไปได้ เด็กบางคนเลือกที่จะยอมแพ้ทันที ดังนั้นการสอนเด็กให้พยายามและไม่ยอมแพ้ต่ออุปสรรค จึงเป็นสิ่งที่จะทำให้เด็กสามารถเรียนรู้ได้ตลอดไป

1. ชื่นชมที่ความตั้งใจของเด็กมากกว่าผลลัพธ์ที่ออกมา
2. แพ้ชนะไม่สำคัญเท่ากับว่าเขาได้เรียนรู้อะไรในตอนท้าย หรือ เขาทำอะไรได้มากขึ้น
3. อย่าประเมินเด็กเพื่อวัดลำดับที่ แต่ให้ประเมินเพื่อจะเติมเต็ม และผลคะแนนหรือเกรด ไม่ควรสำคัญเท่ากับ เด็กคนนี้ทำอะไรได้ และมีอะไรที่เราสามารถเติมเต็มให้เขาได้
4. ไม่เปรียบเทียบเด็กกับใคร เพราะเด็กแต่ละคนมีความแตกต่างกัน ทุกคนมีข้อดีของตัวเอง
5. การสอบหรือการแข่งขัน ควรทำเมื่อเด็กพร้อม

ไม่มีเด็กคนใดที่ควรโดนตัดสินว่า เขาดีหรือไม่ดีพอ ผ่านความคาดหวังของผู้ใหญ่เพียงกลุ่มเดียว ฉะนั้นคุณครูไม่ควรสร้างทัศนคติทางลบให้กับเด็ก ควรส่งเสริมให้เด็กเตรียมความพร้อมสำหรับการเรียนรู้ในขั้นที่สูงขึ้นต่อไป